Пошук рэпрэсаваных

  1. Хто лічыцца ахвярай палітычных рэпрэсіяў?
  2. Колькі ахвяр палітычных рэпрэсій у Беларусі?
  3. Ці лёгка знайсці інфармацыю пра яго рэпрэсаванага сваяка?
  4. Што трэба ведаць для пачатку пошуку?
  5. Дзе шукаць звесткі аб рэпрэсаваных сваяках?
    1. Адкрытыя базы дадзеных.
    2. Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ).
    3. Рэгіянальныя архіўныя ўстановы.
    4. Архівы КДБ і Інфармацыйныя цэнтры МУС.
    5. Звесткі пра ахвяраў палітычных рэпрэсій, якія нарадзіліся  на тэрыторыі Віцебшчыны, мы збіраем   у раздзеле“Мемарыял”.
  6. Дадатковыя рэкамендацыі па пошуку звестак і рэпрэсаваных.

1. Хто лічыцца ахвярай палітычных рэпрэсіяў? 

У адпаведнасці з пастановай Вярхоўнага Савета Беларускай ССР ад 21 снежня 1990 г. № 479-ХІ “Аб зацвярджэнні Палажэння аб парадку аднаўлення правоў грамадзян, якія пацярпелі ад рэпрэсій у 20-50-х гадах» ахвярамі палітычных рэпрэсій з’яўляюцца грамадзяне, незаконна рэпрэсаваныя па палітычных, сацыяльных, нацыянальных, рэлігійных і іншых матывах.


2. Колькі ахвяр палітычных рэпрэсій у Беларусі?

Афіцыйных дадзеных аб колькасці рэпрэсаваных у Беларусі няма. На круглым стале ў 2017 годзе “Курапаты – мемарыял памяці і смутку» першы намеснік старшыні КДБ генерал-маёр Ігар Сяргеенка агучыў такія лічбы: у БССР у перыяд з 1920-х па 1950-я гады па крымінальных справах – судовых і несудовым спосабамі – было рэпрэсавана 235,5 тыс. чалавек. Менавіта столькі спраў пазбаўленых свабоды і расстраляных знаходзіцца ў Цэнтральным архіве КДБ і архівах абласных упраўленняў КДБ. З іх 176 тыс. чалавек рэабілітаваныя. Паводле ацэнак гісторыкаў, яшчэ 350 тыс. чалавек у адміністрацыйным парадку падвергліся ссылцы, высылцы, дэпартацыі. Іх справы могуць знаходзіцца ў архіве МУС. Але афіцыйных звестак пра гэта няма. Такім чынам, агульная мінімальная лічба рэпрэсаваных можа ацэньвацца ў 585,5 тыс. чалавек. 


3. Ці лёгка знайсці інфармацыю пра яго рэпрэсаванага сваяка? 

Не. Пошук гэтай інфармацыі – даволі працаёмкі і павольны працэс. Галоўная прычына – велізарны маштаб рэпрэсій. Складанасці  ўзнікаюць таксама з-за таго, што доступ да архіўнай інфармацыі моцна ўскладнены вольным тлумачэннем нормаў заканадаўства архівамі і іх ведамаснай спецыфікай, а таксама агульнадзяржаўнай палітыкай у дачыненні да тэмы рэпрэсій. У большасці сваёй архіўна-следчыя справы на рэабілітаваных асоб да гэтага часу не перададзены з КДБ у дзяржаўныя архівы. Доступ даследчыкаў да іх практычна немагчымы. Але сваякам знайсці інфармацыю можна. Галоўнае, быць цярплівым і настойлівым. 


4. Што трэба ведаць для пачатку пошуку? 

Тым, хто вырашыў адшукаць якія-небудзь звесткі або дакументы аб сваіх рэпрэсаваных сваяках, родных і блізкіх, неабходна высветліць наступныя дадзеныя: поўнае імя сваяка (прозвішча, імя), год, месца нараджэння і месца жыхарства на момант рэпрэсій. Гэтую інфармацыю можна даведацца ад сваіх сваякоў. Дапамогуць у пошуку і дадатковыя звесткі, калі яны вядомыя:

  • сямейнае, сацыяльнае становішча; 
  • апошняе месца працы,  пасада;
  • характар ​​спраў: адміністрацыйныя, крымінальныя, разгледжаныя судамі, пазасудовымі органамі ( «тройкі», «двойкі», «адмысловыя нарады» і г.д.); 
  • дзе адбываў пакаранне (калі не расстраляны), куды высланы, сасланы, накіраваны на спецпасяленне і г.д .;
  • калі расстраляны, то дзе гэта магло адбыцца (рэспубліка, край, вобласць раён і г.д.); 
  • дзе пахаваны;
  • што пацвярджае гэтыя падзеі (факты, дакументы, сведчанні) ; 
  • ці ёсць звесткі аб рэабілітацыі. 

5. Дзе шукаць звесткі аб рэпрэсаваных сваяках?

1. Адкрытыя базы дадзеных:

а) раённыя “Кнігі памяці” – зборнікі пра гісторыю рэгіёнаў, якія выдаваліся ў 1990-х. У іх ёсць звесткі аб рэпрэсаваных, але спіс пацярпелых ад рэпрэсій далёка не поўны;

б) сайты гісторыка-асветніцкага грамадскага аб’яднання “Мемарыял” – “Ахвяры палітычнага тэрору ў СССР”; інтэрнэт-база дадзеных “Адкрыты спіс” ;

в) пошукавая сістэма Беларускага дакументацыйнага цэнтра, якая дазваляе шукаць дадзеныя адразу ў некалькіх электронных базах дадзеных.

Падчас пошуку варта ўлічваць магчымыя памылкі ў напісанні імёнаў, прозвішчаў і геаграфічных аб’ектаў, таму ёсць сэнс пісаць іх у розных варыянтах.

 2. Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ)

У НАРБ фармуецца і захоўваецца база дадзеных “Звесткі аб неабгрунтавана рэпрэсаваных грамадзянах Беларусі”. Даследнікі адзначаюць, што доступ да базы абмежаваны, аднак можна паспрабаваць адправіць туды запыт аб раскулачванні, пазбаўленні выбарчых правоў, высяленні; запыт аб рэпрэсіях і рэабілітацыі.

3. Рэгіянальныя архіўныя ўстановы

У архівах абласных, гарадскіх выканкамаў ў вольным доступе можна знайсці справы арыштаваных і тых, хто нарадзіўся ў засценках НКУС. Гэты пошук можа быць працягнуты і за межамі Беларусі (напрыклад, у Расіі, Казахстане, Украіне і інш.). У інтэрнэце можна адшукаць адрасы гэтых архіўных устаноў і накіраваць туды запыты. Звесткі аб незаконным прымяненні рэпрэсій і аб рэабілітацыі ахвяр падаюцца ў выглядзе архіўнай даведкі, архіўнай выпіскі, архіўнай копіі архіўных спраў бясплатна (у межах Рэспублікі Беларусь).

4. Архівы КДБ і Інфармацыйныя цэнтры МУС

Дадатковыя звесткі аб рэпрэсаваных, у тым ліку копіі крымінальна-архіўных спраў можна запытаць у Цэнтральным архіве КДБ і яго абласных упраўленняў. Тут захоўваюцца тыя самыя крымінальныя справы, па якіх – судовых і несудовым спосабамі – было рэпрэсавана 235,5 тыс. чалавек. З іх 176 тыс. чалавек былі рэабілітаваныя. У Цэнтральны архіў КДБ можна звярнуцца на сайце.

Звесткі аб сваяках, якія ў адміністрацыйным парадку падвергліся ссылцы, высылцы, дэпартацыі, можна запытваць ў інфармацыйных цэнтрах МУС і абласных УУС па месцы жыхарства сваяка на момант рэпрэсіі. Калі вам  вядомае месца спасылкі, вы можаце паспрабаваць высветліць ў ІЦ МУС па месцы адбыцця пакарання дату вызвалення са ссылкі, зняцця з уліку, інфармацыю пра выпадкі смерці, нараджэння, а таксама інфармацыю пра тое, адкуль чалавек прыбыў. Кантакты інфармацыйных цэнтраў можна знайсці на сайце МУС.

Неабходна ўлічваць, што для прадастаўлення звестак аб рэпрэсаваных НАРБ, архівы КДБ і МУС патрабуюць ад заяўнікаў  дакументы, якія пацвярджаюць сваяцтва з рэпрэсаванай асобай (гэта актавыя запісы аб нараджэнні, заключэнні шлюбу, аб смерці і г.д.). З матэрыяламі крымінальных і адміністрацыйных спраў, якія захоўваюцца ў архіўных установах Беларусі, у выпадку смерці рэабілітаваных маюць права на азнаямленне і сваякі, і іншыя асобы на падставе выдадзенай даверанасці (ст.186 ГК Рэспублікі Беларусь). Азнаямленне іншых асобаў  з названымі матэрыяламі ажыццяўляецца ва ўстаноўленым для дзяржаўных архіваў парадку. З ім можна азнаёміцца ​​на сайтах гэтых устаноў. Парадак знаёмства з дакументамі  вызначаецца кіраўніком арганізацыі ў адпаведнасці з патрабаваннямі заканадаўства, якое  рэгулюе доступ да архіўных дакументаў, якія змяшчаюць асабістую таямніцу грамадзян.

5. Звесткі пра ахвяраў палітычных рэпрэсій, якія нарадзіліся  на тэрыторыі Віцебшчыны, мы збіраем   у раздзеле  “Мемарыял”.


Дадатковыя рэкамендацыі па пошуку звестак і рэпрэсаваных: